13 september 2023

AI en Big Tech: De potentie van de tegenbeweging

Wat bepaalt de toekomst van kunst en cultuur? Grote kans dat het technologie zal zijn. Er is geen enkele interactie denkbaar waar technologie niet een rol in speelt. In ons werk, in onze gezondheid, in het verkennen van de wereld om ons heen en in ons sociale leven. Onze cultuur is doordesemd van technologie. Dat is een gegeven. Het is niet inherent goed of fout. Het betekent dat wij een verantwoordelijkheid hebben om technologie richting te geven en de publieke waarden in het digitale domein moeten vormgeven.

Het woord technologie stamt van het Griekse begrip ‘techne’ dat kunst of fabriceren betekent. Technologieën kunnen we dus zien als artefacten, ze zijn ‘kunstmatig gemaakt’. Technologie is dus niet iets wat ons overkomt, of in de natuur aanwezig is, het groeit niet uit de grond en het wordt ons ook niet aangereikt door een hogere goddelijke macht. Wij mensen zijn ervoor verantwoordelijk. Donna Haraway verwoordt het in Simians, cyborgs, and women: the reinvention of nature (1991):

‘Technology is not neutral. We’re part of what we make and it is part of us. We live in a world of connections – and it matters which ones get made and unmade.’

Technologie wordt door mensen gemaakt en heeft daarmee ook de eigenschappen van de samenleving en cultuur waaruit zij voortkomt. Dat maakt dat we altijd op onze hoede moeten zijn welke belangen de technologie dient. Wie geeft er richting aan? Wat sluit het in of uit? En misschien nog belangrijker: wie is eigenaar? We kunnen het niet over technologie hebben zonder het ook te hebben over macht. Het is in dat licht vreemd dat er vanuit innovatiebeleid niet veel kritischer gekeken wordt naar het machtsaspect. We financieren vanuit publieke middelen, maar hebben geen publieke controle. In plaats dat we innovatiesubsidies verstrekken aan private partijen die aandeelhoudersbelangen dienen, zouden we de uitkomsten van publieke investeringen publiek moeten houden. Het ongebreidelde geloof in marktwerking is op zijn retour. Het lijkt erop dat de tijd is aangebroken om vorm te geven aan het publieke digitale domein. Het geeft ook aan dat technologie nooit los te zien is van het maatschappelijk tijdsgewricht. Er zijn altijd belangen in het spel. We moeten ervoor zorgen dat de ontwikkeling van technologie gepaard gaat met kritische beschouwing en expliciete ontwerpkeuzes. Een proces waar sociale en culturele experts onderdeel van zijn.

Van oudsher zijn kunstenaars nieuwsgierig naar technologie. Niet alleen als ‘early adaptor’ in het toepassen van nieuwe technieken, maar ook als kritische beschouwer die de onderliggende aannames bevraagt. Bovendien zijn kunstenaars ook betrokken bij het onderzoek en de ontwikkeling van technologie. Artificiële Intelligentie, neurotechnologie, biotechnologie, op elk gebied zijn kunstenaars actief en dragen ze bij aan betekenis, ontwerp en debat. De cultuursector is dus niet slechts een gebruiker of afnemer van technologie, maar het geeft er ook mee vorm aan.

De nieuwe tools

Met de nieuwste generatie digitale gereedschappen is er iets bijzonders aan de hand. Het kunstwerk zelf is tot gereedschap gemaakt. Techbedrijven hebben datacollecties opgebouwd waarmee AI-programma’s worden getraind. Muziek, beeld, video en tekst zijn de grondstoffen waarmee nieuw werk gegenereerd kan worden.

Als je de kunst van het ‘prompten’¹ verstaat, kun je met zogenoemde generatieve AI-programma’s als ChatGPT, DALL-E, Stable Diffusion en Midjourney alle denkbare essays, artikelen, muziekstukken, afbeeldingen en video’s genereren. Door te spelen met de prompt kun je variaties aanbrengen. Geef het een toon mee: opgewekt, mysterieus of juist toegankelijk. Een genre: romantisch, surrealistisch, of met techno-elementen. Of geef de naam van een kunstenaar mee van wie je het handschrift in de nieuwe creatie graag terug wilt zien. In de stijl van Mondriaan, Becket of The Beatles. Hoe beter je prompt, hoe mooier de uitkomst.

Prompt voor ChatGPT: ‘Schrijf een theaterscript in de stijl van Annie M.G. Smidt waarin een jonge zoon de moord onderzoekt op zijn vader en erachter komt dat de dader zijn oom is waarmee zijn moeder net is hertrouwd. Maak gebruik van de elementen verraad, liefde en wraak en de boodschap dat iedere misdaad zal worden bestraft. Laat het zich afspelen rond het Deense hof in het jaar 2040.’

Het prompten is in korte tijd een nieuwe vaardigheid geworden, inclusief handleidingen en cursussen. Het zou niet misstaan in het curriculum van ontwerp- en kunstopleidingen. Met de gebruikelijke grootspraak wordt deze ontwikkeling door techbedrijven beschreven als de definitieve democratisering van de productie van kunst. Het biedt inderdaad aan ongetrainde mensen de mogelijkheid om creaties van redelijke kwaliteit te genereren. En professionals weten er prijswinnende werken mee te genereren waardoor jury’s in verlegenheid worden gebracht. Zo liet Boris Eldagsen, de winnaar van de Sony World Photography Award 2023, weten dat een AI-programma de zwart-witfoto Pseudomnesia – the Electrician had gegenereerd en niet hijzelf. Incidenten als deze wakkeren de discussie aan welke plek deze nieuwe kunstuitingen moeten krijgen.

De onbeperkte mogelijkheden leiden ook tot productie van een enorme hoeveelheid rommel. Je kunt elk idee in elk mogelijke stijl laten genereren. De Wonder AI-app adverteert met prompts als ‘George Washington eating a hamburger’ en ‘Pink elephant playing monopoly’. Volg de hashtag #AIart op Instagram en de buitenproportionele, rondborstige vrouwen, veelal in mangastijl, buitelen over je heen. De wat serieuzere creaties zijn een potpourri van wat onze wereldcultuur ooit heeft opgeleverd, in steeds weer andere variaties en gedaantes. Een festival van clichés. Het biedt ook alle mogelijkheden voor deepfakes en het nabootsen van muzikanten en acteurs. Recentelijk werd het nieuwe nummer Heart on my sleeve van Drake & The Weeknd binnen korte tijd 8 miljoen keer bekeken, maar bleek het een AI-fake die snel werd verwijderd. ChatGPT en soortgelijke programma’s genereren teksten op basis van een combinatie van verschillende bronnen en algoritmen. Ze hebben daardoor de neiging tot fabuleren. Vol overtuiging presenteren de programma’s zaken als feiten, waar het gaat over zelfgegenereerde gebeurtenissen en bronnen. Een welkome kwaliteit voor de productie van kunst, maar voor waarheidsvinding is het een drama. Eigenaren van de generatieve AI’s worden inmiddels voor de rechter gedaagd wegens desinformatie en de gevolgen daarvan.

Het is nog maar de vraag of met de komst van generatieve AI’s de productie van kunst gedemocratiseerd wordt. De eerste betaalmuren en licentiemodellen zijn reeds gesignaleerd. De gratis versies van ChatGPT zijn gelimiteerd, verouderd en minder accuraat. Als je een abonnement neemt van 20 euro per maand heb je toegang tot de laatste versie. Je moet dus wel in de buidel tasten om met de programma’s te mogen werken. Dat betaalmodel kennen we ook van andere zogenoemde authoring tools als Photoshop, Adobe of Avid.

Lees de rest van het Boekman artikel "AI en Big Tech", geschreven door Marleen Stikker, op de website van Boekman.

Vergelijkbaar >

Vergelijkbare nieuwsitems

>Bekijk alle nieuwsitems >

6 September 2024

CuspAI stelt zich voor in LAB42 >

Op 5 september 2024 presenteerden Max Welling en Chad Edwards, oprichters van CuspAI, hun innovatieve bedrijf tijdens de IvI koffie & taart-bijeenkomst.

Lees meer >

5 September 2024

Geavanceerde AI voor Bewakingsrobots: Samenwerking Tussen Nederlandse Instituten >

Een consortium van toonaangevende Nederlandse onderzoeksinstituten en overheidsinstellingen, waaronder de TU Delft, Universiteit van Amsterdam, TNO en de Koninklijke Marechaussee, is van start gegaan met een ambitieus project: de ontwikkeling van geavanceerde kunstmatige intelligentie (AI) voor bewakingsrobots. Het OpenBots consortium, officieel gelanceerd op 4 september, richt zich op de ontwikkeling van AI-systemen die menselijke beveiligers kunnen ondersteunen in diverse veiligheidsomgevingen.

Lees meer >

5 September 2024

NeuroAI: Charlotte Frenkel onderzoekt de toekomst van AI met het menselijk brein als inspiratie >

Met de toekenning van een AiNed Fellowship grant verdiept dr. Charlotte Frenkel van de TU Delft zich in neuromorphic computing, een grensverleggend onderzoek dat zich richt op energiezuinige en efficiënte AI-systemen, gebaseerd op de werking van het menselijk brein. Dit onderzoek brengt de wereld van AI en neurowetenschappen samen om computersystemen te ontwikkelen die sneller, energiezuiniger en intelligenter zijn.

Lees meer >