13 september 2023

AI en Big Tech: De potentie van de tegenbeweging

Wat bepaalt de toekomst van kunst en cultuur? Grote kans dat het technologie zal zijn. Er is geen enkele interactie denkbaar waar technologie niet een rol in speelt. In ons werk, in onze gezondheid, in het verkennen van de wereld om ons heen en in ons sociale leven. Onze cultuur is doordesemd van technologie. Dat is een gegeven. Het is niet inherent goed of fout. Het betekent dat wij een verantwoordelijkheid hebben om technologie richting te geven en de publieke waarden in het digitale domein moeten vormgeven.

Het woord technologie stamt van het Griekse begrip ‘techne’ dat kunst of fabriceren betekent. Technologieën kunnen we dus zien als artefacten, ze zijn ‘kunstmatig gemaakt’. Technologie is dus niet iets wat ons overkomt, of in de natuur aanwezig is, het groeit niet uit de grond en het wordt ons ook niet aangereikt door een hogere goddelijke macht. Wij mensen zijn ervoor verantwoordelijk. Donna Haraway verwoordt het in Simians, cyborgs, and women: the reinvention of nature (1991):

‘Technology is not neutral. We’re part of what we make and it is part of us. We live in a world of connections – and it matters which ones get made and unmade.’

Technologie wordt door mensen gemaakt en heeft daarmee ook de eigenschappen van de samenleving en cultuur waaruit zij voortkomt. Dat maakt dat we altijd op onze hoede moeten zijn welke belangen de technologie dient. Wie geeft er richting aan? Wat sluit het in of uit? En misschien nog belangrijker: wie is eigenaar? We kunnen het niet over technologie hebben zonder het ook te hebben over macht. Het is in dat licht vreemd dat er vanuit innovatiebeleid niet veel kritischer gekeken wordt naar het machtsaspect. We financieren vanuit publieke middelen, maar hebben geen publieke controle. In plaats dat we innovatiesubsidies verstrekken aan private partijen die aandeelhoudersbelangen dienen, zouden we de uitkomsten van publieke investeringen publiek moeten houden. Het ongebreidelde geloof in marktwerking is op zijn retour. Het lijkt erop dat de tijd is aangebroken om vorm te geven aan het publieke digitale domein. Het geeft ook aan dat technologie nooit los te zien is van het maatschappelijk tijdsgewricht. Er zijn altijd belangen in het spel. We moeten ervoor zorgen dat de ontwikkeling van technologie gepaard gaat met kritische beschouwing en expliciete ontwerpkeuzes. Een proces waar sociale en culturele experts onderdeel van zijn.

Van oudsher zijn kunstenaars nieuwsgierig naar technologie. Niet alleen als ‘early adaptor’ in het toepassen van nieuwe technieken, maar ook als kritische beschouwer die de onderliggende aannames bevraagt. Bovendien zijn kunstenaars ook betrokken bij het onderzoek en de ontwikkeling van technologie. Artificiële Intelligentie, neurotechnologie, biotechnologie, op elk gebied zijn kunstenaars actief en dragen ze bij aan betekenis, ontwerp en debat. De cultuursector is dus niet slechts een gebruiker of afnemer van technologie, maar het geeft er ook mee vorm aan.

De nieuwe tools

Met de nieuwste generatie digitale gereedschappen is er iets bijzonders aan de hand. Het kunstwerk zelf is tot gereedschap gemaakt. Techbedrijven hebben datacollecties opgebouwd waarmee AI-programma’s worden getraind. Muziek, beeld, video en tekst zijn de grondstoffen waarmee nieuw werk gegenereerd kan worden.

Als je de kunst van het ‘prompten’¹ verstaat, kun je met zogenoemde generatieve AI-programma’s als ChatGPT, DALL-E, Stable Diffusion en Midjourney alle denkbare essays, artikelen, muziekstukken, afbeeldingen en video’s genereren. Door te spelen met de prompt kun je variaties aanbrengen. Geef het een toon mee: opgewekt, mysterieus of juist toegankelijk. Een genre: romantisch, surrealistisch, of met techno-elementen. Of geef de naam van een kunstenaar mee van wie je het handschrift in de nieuwe creatie graag terug wilt zien. In de stijl van Mondriaan, Becket of The Beatles. Hoe beter je prompt, hoe mooier de uitkomst.

Prompt voor ChatGPT: ‘Schrijf een theaterscript in de stijl van Annie M.G. Smidt waarin een jonge zoon de moord onderzoekt op zijn vader en erachter komt dat de dader zijn oom is waarmee zijn moeder net is hertrouwd. Maak gebruik van de elementen verraad, liefde en wraak en de boodschap dat iedere misdaad zal worden bestraft. Laat het zich afspelen rond het Deense hof in het jaar 2040.’

Het prompten is in korte tijd een nieuwe vaardigheid geworden, inclusief handleidingen en cursussen. Het zou niet misstaan in het curriculum van ontwerp- en kunstopleidingen. Met de gebruikelijke grootspraak wordt deze ontwikkeling door techbedrijven beschreven als de definitieve democratisering van de productie van kunst. Het biedt inderdaad aan ongetrainde mensen de mogelijkheid om creaties van redelijke kwaliteit te genereren. En professionals weten er prijswinnende werken mee te genereren waardoor jury’s in verlegenheid worden gebracht. Zo liet Boris Eldagsen, de winnaar van de Sony World Photography Award 2023, weten dat een AI-programma de zwart-witfoto Pseudomnesia – the Electrician had gegenereerd en niet hijzelf. Incidenten als deze wakkeren de discussie aan welke plek deze nieuwe kunstuitingen moeten krijgen.

De onbeperkte mogelijkheden leiden ook tot productie van een enorme hoeveelheid rommel. Je kunt elk idee in elk mogelijke stijl laten genereren. De Wonder AI-app adverteert met prompts als ‘George Washington eating a hamburger’ en ‘Pink elephant playing monopoly’. Volg de hashtag #AIart op Instagram en de buitenproportionele, rondborstige vrouwen, veelal in mangastijl, buitelen over je heen. De wat serieuzere creaties zijn een potpourri van wat onze wereldcultuur ooit heeft opgeleverd, in steeds weer andere variaties en gedaantes. Een festival van clichés. Het biedt ook alle mogelijkheden voor deepfakes en het nabootsen van muzikanten en acteurs. Recentelijk werd het nieuwe nummer Heart on my sleeve van Drake & The Weeknd binnen korte tijd 8 miljoen keer bekeken, maar bleek het een AI-fake die snel werd verwijderd. ChatGPT en soortgelijke programma’s genereren teksten op basis van een combinatie van verschillende bronnen en algoritmen. Ze hebben daardoor de neiging tot fabuleren. Vol overtuiging presenteren de programma’s zaken als feiten, waar het gaat over zelfgegenereerde gebeurtenissen en bronnen. Een welkome kwaliteit voor de productie van kunst, maar voor waarheidsvinding is het een drama. Eigenaren van de generatieve AI’s worden inmiddels voor de rechter gedaagd wegens desinformatie en de gevolgen daarvan.

Het is nog maar de vraag of met de komst van generatieve AI’s de productie van kunst gedemocratiseerd wordt. De eerste betaalmuren en licentiemodellen zijn reeds gesignaleerd. De gratis versies van ChatGPT zijn gelimiteerd, verouderd en minder accuraat. Als je een abonnement neemt van 20 euro per maand heb je toegang tot de laatste versie. Je moet dus wel in de buidel tasten om met de programma’s te mogen werken. Dat betaalmodel kennen we ook van andere zogenoemde authoring tools als Photoshop, Adobe of Avid.

Lees de rest van het Boekman artikel "AI en Big Tech", geschreven door Marleen Stikker, op de website van Boekman.

Vergelijkbaar >

Vergelijkbare nieuwsitems

>Bekijk alle nieuwsitems >

14 November 2024

De Amsterdamse Visie op AI: Een Realistische Blik op Kunstmatige Intelligentie >

In het nieuwe beleid, De Amsterdamse Visie op AI, wordt beschreven hoe kunstmatige intelligentie (AI) een rol mag spelen in Amsterdam, en hoe deze technologie het leven in de stad mag beïnvloeden volgens de inwoners. Deze visie is tot stand gekomen na een maandenlang proces van gesprekken en dialoog, waarin een breed scala aan Amsterdammers – van festivalbezoekers tot schoolkinderen en van experts tot digibeten – hun mening gaven over de toekomst van AI in hun stad.

Lees meer >

14 November 2024

Interview: KPN Responsible AI Lab met Gianluigi Bardelloni en Eric Postma >

ICAI's Interview featured deze keer Gianluigi Bardelloni en Eric Postma, zij praten over de ontwikkelingen in hun ICAI Lab.

Lees meer >

14 november

AI pilots TLC Science: Generatieve AI in wetenschappelijk onderwijs >

De UvA is een nieuw project gestart waarbij het Teaching & Learning Centre Science onderzoekt hoe Generatieve AI, specifiek ChatGPT, kan bijdragen aan het verbeteren van academisch onderwijs. Binnen dit pilotprogramma aan de Faculteit der Natuurwetenschappen worden diverse toepassingen van GenAI in het hoger onderwijs getest en geëvalueerd.

Lees meer >